Stres jest zjawiskiem dobrze znanym i doświadczanym przez każdego z nas. To reakcja fizjologiczna,
która pojawia się u człowieka w odpowiedzi na trudne sytuacje. Wiadomo, że źródła stresu są
rozmaite i reagujemy na jego doznawanie w sposób bardzo zróżnicowany. Źródłami stresu mogą być
zarówno indywidualne doświadczenia ludzi, jak i zjawiska społeczne.
Jednym z takich zjawisk jest uprzedzenie wobec określonych grup, czyli osób stanowiących
mniejszość w określonej społeczności, kraju czy kulturze. Przykładem mogą być nieprzychylne
stanowiska wobec osób o odmiennej od heteroseksualnej orientacji seksualnej i różnej od
cisgenderowej (czyli zgodnej z przypisaną przy urodzeniu) tożsamości płciowej.
W związku z owymi krzywdzącymi uprzedzeniami, dyskryminacją, wykluczeniami i agresją, osoby
homoseksualne, biseksualne, aseksualne oraz transpłciowe, niebinarne mogą doświadczać stresu
mniejszościowego.
Czym jest stres mniejszościowy?
Odwołując się do koncepcji przedstawionej przez Iana Meyera, stres mniejszościowy rozumiany jest
jako dodatkowe obciążenie dotykające ludzi, którzy przynależą do grup stygmatyzowanych
społecznie. W odniesieniu do osób należących do mniejszości seksualnych, stres ten wiąże się
z chronicznym napięciem psychicznym spowodowanym doświadczaniem dyskryminacji między
innymi z takich względów, jak orientacja seksualna (homoseksualność, biseksualność, aseksualność),
identyfikacja płciowa (transpłciowość, dysforia płciowa) oraz wiąże się z obawami przed
ujawnieniem swojej tożsamości oraz społecznymi uprzedzeniami. Ta specyficzna sytuacja społeczna
może wywierać wpływ na funkcjonowanie osób homoseksualnych, biseksualnych, aseksualnych oraz
transpłciowych, niebinarnych, które regularnie doświadczają niechęci i uprzedzeń.
Cechy stresu mniejszościowego
W powyższej koncepcji wyróżniono trzy podstawowe cechy stresu mniejszościowego. Według nich
stres mniejszościowy jest:
• unikatowy – nie jest stresem powszechnym, standardowym. Stanowi dodatkowe obciążenie
psychiczne dla osób należących do grup mniejszościowych
• chroniczny – wiąże się z pewną stałością struktur społecznych i kulturowych, będących źródłem
współodpowiedzialnym za przekaz oraz wzmacnianie szkodliwych przekonań i postaw wobec osób
należących do grup uważanych za mniejszościowe
• społecznie uwarunkowany – nie jest związany z indywidualnymi cechami i właściwościami osoby,
tylko ze strukturami społecznymi i instytucjami odpowiadającymi za określone procesy i sytuacje.
Ponadto w modelu tym wyróżniamy dwa typy stresorów:
stresory dystalne, pochodzące z zewnątrz – takie, jak dyskryminacja, brak uznawania podstawowych
należnych praw dotyczących np. zalegalizowania związku, wychowania dzieci oraz stresory
proksymalne, osobiste – dotyczące obawy przed agresją lub przemocą, spodziewania się odrzucenia,
życia w ukryciu czy przeżywania poczucia winy.
Doświadczanie cierpienia, poczucia winy, życie w ciągłym niepokoju czy ukryciu, przeżywanie
wstydu, prezentowanie się jako osoba heteroseksualna czy cisgenderowa, brak mówienia wprost
o sobie i swoim związku, a także obawy wiążące się z wychowywaniem dzieci w związku
jednopłciowym to istotne czynniki mogące spowodować życie w chronicznym lęku i doprowadzić do
trudności wiążących się z budowaniem bliskich relacji lub zupełnego z nich zrezygnowania,
nadużywania substancji psychoaktywnych i alkoholu oraz depresji, myśli i prób samobójczych.
Krzywdząca stygmatyzacja społeczna osób homoseksualnych, biseksualnych, aseksualnych,
transseksualnych może mieć także negatywny wpływ na ich poczucie własnej wartości, wywoływać
napięcie związane z mówieniem o sobie w miejscu pracy i wśród ważnych dla siebie osób
oraz wpływać na wycofanie społeczne również w obszarze zawodowym, poprzez rezygnowanie
z preferowanych zawodów.
Krzywdzące uprzedzenia wobec osób z grupy mniejszości seksualnych wiążą się między innymi
z przypisywaniem im niesłusznie wrogości wobec instytucji rodziny i społeczeństwa, krzywdzenia
dzieci, ośmieszaniem ich kobiecości lub męskości, utożsamianiem orientacji innej niż
heteroseksualna z zaburzeniami, brakiem zrozumienia transpłciowości, homoseksualności,
biseksualności, aseksualności.
Dyskryminacja, agresja i akty nadużyć ze strony innych stanowią realny problem i obciążenie
w funkcjonowaniu tych osób.
Gdzie szukać wsparcia?
Pamiętajmy, że orientacja seksualna jest rozciągnięta na kontinnum o dwóch biegunach
– od wyłącznego pociągu do przeciwnej płci, do wyłącznego pociągu wobec osób tej samej płci.
Wszystkie wyróżniane orientacje – homoseksualna, biseksualna, aseksualna, heteroseksualna są
naturalne i żadna z nich nie jest zaburzeniem.
Jeżeli jesteś osobą homoseksualną, biseksualną, aseksualną czy transpłciową i czujesz potrzebę
porozmawiania o swojej homoseksualności, biseksualności, aseksualności, transpłciowości (dysforii
płciowej) – nie wstydź się sięgnąć po pomoc.
Szacuje się, że w Polsce żyją ponad 2 miliony osób biseksualnych, homoseksualnych, transpłciowych,
w tym milion jednopłciowych par – wśród których 9% wychowuje dzieci. (za: Mizielińska,
Abramowicz, Stasińska).
Jeżeli czujesz, że doświadczasz stresu mniejszościowego i zastanawiasz się nad sięgnięciem
po pomoc, możesz skorzystać z konsultacji z psychologiem, seksuologiem, psychoterapeutą w celu
omówienia swoich trudności, wątpliwości, lęków i uzyskania wsparcia.
Bibliografia:
Żródła:
Mizielińska, Abramowicz, Stasińska Rodziny z wyboru. Życie rodzinne osób nieheteroseksualnych,
PAN, Warszawa 2014
Iniewicz, Grabski, Mijas, Zdrowie psychiczne osób homoseksualnych i biseksualnych – rola stresu
mniejszościowego, Psychiatria Polska 2012