Długotrwałe próby zajścia w ciąże mogą odbijać się ogromnym stresem wpływającym na funkcjonowanie całego organizmu (Zakrzewska, 2010). Negatywne skutki przewlekłego stresu fizycznego, w tym wzmożone napięcie mięśni i związane z tym konsekwencje – różnego rodzaju bóle (w tym bóle głowy, barków czy pleców), oprócz chronicznego zmęczenia, bezsenności, zaburzeń pamięci i zaburzeń psychicznych, częstsze infekcje (zmniejszona odporności), zaburzenia cyklu miesiączkowego prowadzące do zaburzeń płodności, chorób układu krążenia i pokarmowego, otyłości lub niedowagi. Do emocjonalnych skutków stresu zalicza się przede wszystkim wahania nastroju i występowanie objawów charakterystycznych dla stanów lękowych (lęk, trudności w podejmowaniu prostych decyzji, natłok myśli, ataki paniki). Pod wpływem przewlekłego stresu u niektórych osób może nawet rozwinąć się zespół stresu pourazowego (PTSD) (Zimecki i Artym, 2004; Grygorczuk, 2008). Proces starania się o dziecko może być trudny i stresujący dla par, zwłaszcza jeśli trwa długo. Zmęczenie, rozczarowanie i poczucie straty mogą wpływać na kondycję psychiczną. Długotrwałe starania o dziecko mogą prowadzić do wystąpienia objawów depresji i lęku (Chanduszko-Salska i Kossakowska, 2018; Bidzan 2006; Bielawska-Batorowicz 1991). Długotrwała walka z niepłodnością może prowadzić do zmniejszenia samooceny i poczucia własnej wartości. Osoby starające się o dziecko mogą zacząć podważać swoje zdolności rodzicielskie oraz czuć się mniej wartościowe. Badania potwierdzają związek między doświadczaniem niepłodności a pogorszoną samooceną (Izdebski i Komorowska, 2010; Specjalski, 2013). Niniejszy artykuł skupi się na różnorodnych wariantach pomocy psychologicznej w okresie okołoporodowym, koncentrując się na wielu aspektach przed i w trakcie, które mogą negatywnie wpływać na dobrostan psychiczny kobiety, co może mieć też przełożenia na ludzi wokół niej samej. Badania potwierdzają pozytywny wpływ pomocy specjalistów z zakresu psychologii kobietom, które zmagają się z ogromną ilością zmian i stresów w okresie okołoporodowym.

Przedłużające się starania o dziecko i trudności z zajściem w ciąże. Wsparcie psychologiczne w poczęciu naturalnym oraz w procedurach wspomaganego rozrodu (inseminacja, in vitro, adopcja prenatalna

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) określa, że niepłodność jest stanem, gdy parze nie udaje się uzyskać ciąży przez 12 miesięcy. Takie rozpoznanie można postawić, gdy potencjalni rodzice podejmują w tym okresie regularne stosunki płciowe 2–4 razy w tygodniu i nie stosują metod antykoncepcyjnych. Jeżeli mimo to nie udaje się osiągnąć spodziewanych rezultatów, zaleca się konsultację w specjalistycznym ośrodku, aby rozpocząć diagnostykę i leczenie. Bezpłodność natomiast jest to trwała utrata zdolności do spłodzenia dziecka. Jest to stan nieodwracalny, a medycyna na obecnym etapie rozwoju nie może zaoferować pacjentom skutecznego leczenia (Łępecka-Klusek i in., 2012).

Problemy z niepłodnością coraz częściej dotykają par w XXI wieku

W ciągu ostatniego półwiecza świat był świadkiem gwałtownego spadku współczynnika dzietności praktycznie w każdym kraju na Ziemi. Według Centrów Kontroli i Zapobiegania Chorobom wskaźniki niepłodności rosną. W 1950 r. na kobietę przypadało średnio 5 dzieci na świecie, ale według Organizacji Narodów Zjednoczonych w 2020 r. średnia ta spadła do 2 dzieci (Barrton, 2022). Według danych WHO 1 na 6 osób na całym świecie dotknięta jest problemami z niepłodnością.

Pośród najczęstszych przyczyn niepłodności wymienia się (Krawiec, 2022):

• czynnik męski (obniżone parametry nasienia),
• endometriozę,
• zaburzenia owulacji,
• niedrożność jajowodów
• wady macicy.

Należy jednak zaznaczyć, że po udaniu się z problemem niepłodności do lekarza korzystnym będzie również rozpatrzenie psychologicznych i psychosomatycznych problemów podczas starania się o dziecko. Niepłodność psychogenna ma swoje źródło głównie w mechanizmach psychologicznych. Nowe badania pokazują, że istnieje wiele powiązań między niepłodnością psychogenną a czynnikami osobowości, stresem, osobistymi doświadczeniami. W diagnostyce niepłodności psychogennej konieczne jest wyodrębnienie mechanizmów zapobiegających zajściu w ciążę pomimo wyrażonej chęci posiadania dziecka. Niekiedy niepłodność związana jest z silną reakcją stresową w oczekiwaniu na płodność. Narodziny pierwszego dziecka to ogromna zmiana w życiu człowieka nie tylko jako jednostki ale też jako pary, która spodziewa się potomka. Ich obowiązki, relacja, tryb dnia i wiele innych czynników ulegają zmianie. Niewątpliwie związane to jest z możliwością pojawienia się w nas silnych reakcji stresowych, które mają wpływ na wiele aspektów zdrowia zarówno fizycznego jak i psychicznego. Stres może mieć wpływ na niepłodność zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn.

Przewlekły stres może powodować zaburzenia hormonalne

U kobiet może prowadzić do nieregularnych lub całkowicie brakujących okresów menstruacyjnych (Koperwas i Głowecka, 2017) . Ponadto, stres może zakłócać prawidłowe funkcjonowanie jajników, utrudniając dojrzewanie komórek jajowych i ich prawidłowe uwalnianie (Prasad i in., 2016).

U mężczyzn stres może wpływać na produkcję plemników oraz jakość spermy. Osoby narażone na duży stres mogą mieć obniżony poziom testosteronu, co może wpływać na sprawność seksualną oraz zdolność do zapłodnienia (Gołębiowska, 2023). Ponadto, stres może zaburzać procesy erekcji i ejakulacji, utrudniając poczęcie (Zdrojewicz i Lelakowska, 2006).

Warto również wspomnieć, że stres często wiąże się z niezdrowym stylem życia, takim jak nieodpowiednie odżywianie, brak aktywności fizycznej, nadużywanie alkoholu czy tytoniu, co również może negatywnie wpływać na płodność zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn (Stec, 2017, Synak i in., 2008, Studncka i in,. 2017). Oczywiście, nie wszyscy doświadczający stresu mają problemy z płodnością, jednak silny i przewlekły stres może zwiększać ryzyko niepłodności. Dlatego ważne jest zarówno zarządzanie stresem, jak i skonsultowanie się z lekarzem w przypadku trudności z poczęciem dziecka, aby wykluczyć inne przyczyny.

Rolą psychologów jest pomoc w wyjściu z błędnego koła stresu i zamartwiania się a skupienie na działaniu i cieszenie się seksem. Bowiem nie należy sprowadzać jego roli jedynie do zapłodnienia i uprawiać tylko podczas skrupulatnie wykalkulowanych dni płonnych. Podczas długotrwałych starań o potomka pary mogą spotkać się z problemem kryzysu w swoich związkach. Kłótnie, obwinianie siebie nawzajem i złe samopoczucie nie sprzyjają ani zapłodnieniu ani umacnianiu relacji. Taka atmosfera w związku może niestety mieć wpływ na pogorszenie się satysfakcji z życia seksualnego. Podczas okresu starań o dziecko bardzo ważne jest obopólne wsparcie partnerów. Starając się o dziecko przez długi czas, warto zadbać o bliskość fizyczną. Paradoksalnie to właśnie tutaj często następuje szkoda, gdyż zdążą się, że po pewnym czasie partnerzy mają poczucie, że stosunek płciowy zostaje zredukowany do funkcji czysto reprodukcyjnej.

Niekiedy pary decydują się na wspomagany rozród, korzystają wówczas min. z zabiegu in vitro, inseminacji, czy adopcji prenatalnej

29 listopada 2023 roku Sejm Rzeczpospolitej Polskiej przegłosował ustawę o finansowaniu zabiegu in vitro z budżetu państwa. Patrząc na rozwijający się globalny problem z niepłodnością wiele krajów zdecydowało się na pomoc parom w założeniu rodziny poprzez refundacje metody in vitro jako wsparcie w założeniu rodziny. Metoda in vitro jest jednym z najbardziej skutecznych i przy tym zaawansowanych technologicznie sposobów na zapłodnienie pozaustrojowe. Do połączenia komórki jajowej z plemnikiem dochodzi w warunkach laboratoryjnych. Następnie zapłodnioną komórkę jajową umieszcza się w ciele kobiety, gdzie zarodek, a w kolejnych etapach płód, rozwija się identycznie jak po naturalnym poczęciu (Kłos-Wojtczak, 2023). Zgodnie z analizą Stowarzyszenia na Rzecz Leczenia Niepłodności i Wspierania Adopcji NASZ BOCIAN z 2014 roku procedurze in vitro towarzyszą trudności natury psychologicznej min. takie jak silne pragnienie posiadania dziecka, stres i problemy emocjonalne w trakcie procedury, a także rozczarowanie i smutek z powodu prokreacyjnego niepowodzenia sprawiają, iż opieka psychologiczna jest standardem postępowania w ramach leczenia niepłodności (Kmieciak, 2014). Zdarza się, że pary naprzemiennie obarczają siebie samych i siebie nawzajem poczuciem winy za niepowodzenia w założeniu rodziny. Istnieje ryzyko wywiązania się kryzysu w związkach, co może łączyć się ze stresem, poczuciem osamotnienia a nawet depresją i stanami lękowymi (Oleś, 2006). Poddanie się zabiegowi zapłodnienia in vitro jest emocjonalnym i fizycznym obciążeniem zarówno dla kobiety, jak i jej partnera. Wyniki badań sugerują, że pary przystępujące do programu leczenia in vitro są ogólnie dobrze przystosowane psychicznie. Jeśli chodzi o reakcje podczas leczenia, zarówno kobiety, jak i mężczyźni doświadczają oczekiwania na wynik leczenia in vitro i nieudanego zapłodnienia in vitro jako najbardziej stresujących. Powszechnymi reakcjami podczas zapłodnienia in vitro są lęk i depresja, podczas gdy po nieudanym zabiegu dominują uczucia smutku, depresji i złości. Po udanym zabiegu zapłodnienia in vitro, rodzice doświadczają więcej stresu podczas ciąży niż „normalnie płodni” rodzice. Ponadto stwierdzono, że redukcja stresu poprzez trening relaksacyjny lub leczenie psychologiczne poprawia wskaźniki poczęć (Eugster i Vingerhoets, 1999).

Poza pomocą psychologiczną w trakcie starania się o ciąże oraz podczas zabiegu in vitro nasi specjaliści wspierają również pary, które zdecydowały się na inseminację oraz adopcję prenatalną. Sztuczne unasienienie (insyminacja) polega na podaniu specjalnie wyselekcjonowanych, ruchliwych plemników bezpośrednio do macicy za pomocą cewnika, czyli cienkiej i elastycznej, silikonowej rurki. Ten sposób dostarczenia plemników do macicy umożliwia uniknięcie po drodze wielu przeszkód na drodze zapłodnienia, m.in. bariery śluzu szyjkowego, który często nie stwarza plemnikom właściwych warunków do przetrwania i bezpiecznego dotarcia do komórki jajowej. Dokonując inseminacji możliwe jest użycie nasienia męża/partnera lub nasienia anonimowego dawcy, w zależności od sytuacji pary i wyników badań diagnostycznych mających na celu ustalenie przyczyn trudności z zajściem w ciążę. Proces inseminacji jest bezbolesny, nie wymaga znieczulenia i przeprowadzany jest bezpośrednio przed owulacją. Przygotowanie do inseminacji obejmuje monitorowanie cyklu kobiety i stymulację owulacji. Po potwierdzeniu USG wielkości pęcherzyków u samicy, odpowiedni jest tzw. rodzic dominujący, przyjmujemy leki wywołujące owulację. Zabieg inseminacji przeprowadza się bezpośrednio przed owulacją. W dniu zabiegu partner musi oddać nasienie i nie powinien w tym dniu odbywać stosunków seksualnych przez 2-5 dni. Próbka nasienia wykorzystywana do inseminacji poddawana jest tzw. procesowi przygotowania, który trwa około 60-90 minut. Skuteczność zabiegu inseminacji wynosi do 15%. Szanse powodzenia rosną nawet do 40% w przypadku wykonania kilku zabiegów inseminacji po jednym w kolejnych cyklach. Stymulacja owulacji zwiększa szansę na ciążę po inseminacji domacicznej, jednak wówczas podnosi się prawdopodobieństwo wystąpienia ciąży mnogiej (Gameta, 2023).

Adopcja zarodka (adopcja prenatalna) natomiast ma miejsce wtedy, gdy odbiorczyni otrzymuje zarodek utworzony z komórek rozrodczych anonimowej pary, która przekazuje swoje niewykorzystane zarodki innym niepłodnym parom. W przypadku par, które pomimo leczenia nie mogą zajść w ciążę, bądź w przypadku nosicielstwa chorób genetycznych, gdzie wystąpiłoby ryzyko urodzenia ciężko chorego dziecka, adopcja może być korzystnym rozwiązaniem. Jest ona też uregulowana prawnie i jest całkowicie anonimowa. W momencie zrzeczenia zarodków, dawcy zrzekają się wszelkich praw do jakichkolwiek informacji na temat dalszych losów zarodków i przebiegu ewentualnych procedur – jest to uregulowane Ustawą o leczeniu niepłodności z 25 czerwca 2015 r. Również biorcy, decydując się na adopcję, nie mają prawa wiedzieć nic na temat dawców. Przed transferem zarodków para biorców jest poddawana badaniu przesiewowemu pod kątem kwalifikacji medycznych. Adopcja prenatalna to droga do rodzicielstwa bardzo bliska naturalnemu rozwojowi rodziny. Choć narodzone dziecko nie jest spokrewnione z parą, która stanie się jego rodzicami, to wszystkie pozostałe etapy tworzenia więzi rodzinnych przebiegają w sposób niezwykle naturalny. Kobiety i mężczyźni mają okazję doświadczyć przebiegu ciąży, pierwszych ruchów dziecka, obserwować jego rozwój podczas kolejnych badań USG i wraz z dalszą rodziną czekać na poród. Kobiety mają możliwość porodu i karmienia piersią. Noworodek rodzi się w rodzinie, z którą spędzi całe życie, a wszyscy członkowie rodziny doświadczają ról z tym związanych. Fakt, że decyzja o adopcji skutkuje obecnością dziecka w rodzinie, nie zmienia naturalnie występujących etapów rodzicielstwa (NOVUM, n.d.)

Wiele osób nie ma świadomości, jak ważna jest psychologia w procesie starań o dziecko. Po kilku nieudanych próbach często pojawią się wątpliwości, niecierpliwość i niska samoocena. Wszystko to może powodować ogromny stres. Badania naukowe opublikowane przez Narodowy Instytut Zdrowia (NIH) pokazują, że kobiety z wyższym poziomem enzymu alfa-amylazy związanego ze stresem rzadziej rodzą dzieci. Dodatkowo stres może powodować zwiększone wydzielanie prolaktyny, co może utrudniać zajście w ciążę. W przypadku kobiet czynniki emocjonalne mogą zakłócać normalne funkcjonowanie układu hormonalnego, uniemożliwiając zajście w ciążę. Wysoki poziom kortyzolu, tzw. hormonu stresu, to kolejny czynnik osłabiający płodność(Apteline, 2018). Kluczowymi czynnikami dla kobiet i mężczyzn przy próbie zajścia w ciążę są: szczęście, pozytywne nastawienie; spontaniczny seks – warto cieszyć się zbliżeniami, a nie tylko polegać na zimnych kalkulacjach. Ważne jest więc zadbanie o swój dobrostan i relację partnerską. W naszej poradni partnerzy zarówno razem jak i osobno otrzymają pełne wsparcie oraz do wiedzy do wiedzy i technik pracy od specjalistów z zakresu seksuologii, psychologii i psychoterapii które w sposób holistyczny, naukowo potwierdzonymi technikami pomogą parom zmagającym się z psychologicznymi problemami związanymi z przedłużającymi się staraniami o dziecko, trudnościami z zajściem w ciążę, oraz lękiem związanym z przebiegiem zabiegów wspomaganego rozrodu.

Autorka: Izabela Woroniecka

Chcesz umówić wizytę?

Telefon: 728 856 552

e-mail: kontakt@spps.pl

Rekomendowany specjalista:

Agata Pypłacz

Psycholog specjalizujący się we wsparciu okołoporodowym oraz w kryzysie płodności

Bibliografia:

Adopcja Zarodka. nOvum. (2022, March 3). https://www.novum.com.pl/pl/leczenie-nieplodnosci/adopcja-zarodka/

Bidzan M. (2006). Psychologiczne aspekty niepłodności. Kraków, Oficyna Wydawnicza Impuls.

Bielawska-Batorowicz E. (1991). Psychologiczne aspekty niepłodności, Przegląd Psychologiczny, Tom XXXIV nr 1, 103-119.

166. Łepecka-Klusek, A.B. Pilewska-Kozak, G. Jakiel, Niepłodność w świetle definicji choroby podanej przez WHO, „Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu” 2012, t. 18, nr 2, 163–166.

Chanduszko-Salska, J., & Kossakowska, K. (2018). Stres a objawy depresji i sposoby radzenia sobie u kobiet z niepłodnością i kobiet w ciąży wysokiego ryzyka. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Psychologica, (22), 73-96.

ColoCRM. (2023, June 28). Is infertility on the rise?. CCRM Fertility. https://www.ccrmivf.com/blog/is-infertility-on-the-rise/

Eugster, A., & Vingerhoets, A. J. (1999). Psychological aspects of in vitro fertilization: a review. Social science & medicine, 48(5), 575-589.

Gawrych, M. (2015). Niepłodność czy oczekiwanie na płodność? Ter

Gołębiowska, M. (2023). Wpływ stresu na rozwój i czynność gonady męskiej u człowieka.

Grygorczuk, A. (2008). Pojęcie stresu w medycynie i psychologii. Psychiatria, 5(3), 111-115.

Inseminacja (IUI) – Na Czym Polega I Jaką Ma Skuteczność?: GAMETA – Klinika Leczenia Niepłodności. Gameta. (n.d.). https://gameta.pl/leczenie-nieplodnosci/inseminacja/

Inseminacja domaciczna – Na Czym Polega?. OVIklinika. (2022, November 22). https://oviklinika.pl/inseminacja/

Izdebski, P., & Komorowska, K. (2010). Forum dyskusyjne w Internecie jako rodzaj wsparcia w zmaganiu się z niepłodnością.

Kłos-Wojtczak, P. (2023, February 8). In vitro – Na Czym Polega? przebieg, skuteczność, Koszt. Strona główna. https://www.doz.pl/czytelnia/a13272-In_vitro__na_czym_polega_Przebieg_skutecznosc_koszt

Kmieciak, B. (2014). Wybrane wątki psychiatryczne i psychologiczne we współczesnej debacie bioetycznej. Psychiatria i Psychologia Kliniczna, 14(3), 230-234.

Koperwas, M., & Głowacka, M. (2017). Problem niepłodności wśród kobiet i mężczyzn–epidemiologia, czynniki ryzyka i świadomość społeczna. Aspekty zdrowia i choroby, 2(3), 31-49.apia systemowa pary–opis przypadku. Przegląd Seksuologiczny, 11(2), 19-25.

Krawiec, W., (2022). Niepłodność – przyczyny i metody leczenia niepłodności u kobit i mężczyzn. https://www.doz.pl/czytelnia/a16478-Nieplodnosc__przyczyny_i_metody_leczenia_nieplodnosci_u_kobiet_i_mezczyzn

Oleś, M. (2006). Psychologiczna charakterystyka dzieci o wysokim i niskim poczuciu osamotnienia. Roczniki Psychologiczne, 9(1), 121-140.

Prasad, S., Tiwari, M., Pandey, A. N., Shrivastav, T. G., & Chaube, S. K. (2016). Impact of stress on oocyte quality and reproductive outcome. Journal of biomedical science, 23, 1-5.

Specjalski, R. (2013). Zaburzenia psychoseksualne u kobiet z zespołem policystycznych jajników. Pielęg Pol, 3, 230-234.

Stec, T. (2017). Ane Vivo. Problem niepłodności, a współczesne formy zapłodnienia–ocena moralna. Studia Sandomierskie. Teologia-Filozofia-Historia, 24(1), 183-194.

Studnicka, A., Bączek, G., & Dmoch–Gajzlerska, E. (2017). Zachowania zdrowotne podejmowane przez kobiety i ich wpływ na płodność w świetle badań. Kwartalnik Naukowy Fides et Ratio, 29(1), 58-66.

SYNAK, E., JENDRASZAK, M., SKIBIŃSKA, I., KĄTNIAK, K., CZARNECKA-KŁOS, R. Ó. Ż. A., & SADOWSKA, A. (2008). Styl życia współczesnego mężczyzny a problem niepłodności. DWUMIESIĘCZNIK NAUKOWY UNIWERSYTETU MEDYCZNEGO, 77(5), 357-361.

Zakrzewska, K. (2010). Wpływ stresu na organizm i zachowanie człowieka. Kwidzyn 2010, 120.

Zdrojewicz, Z., & Lelakowska, K. (2006). Rola stresu w problemach, zaburzeniach i preferencjach seksualnych. Journal of Sexual and Mental Health, 4(2), 69-79.

Zimecki, M., & Artym, J. (2004). Wpływ stresu psychicznego na odpowiedź immunologiczną. Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej, 58.