Czym jest endometrioza i jakie są jej najczęstsze objawy?

Endometrioza (gruczolistość śródmaciczna) to schorzenie diagnozowane u coraz większej liczby osób z macicami. Szacuje się, że dotyka ona około 6-10% biologicznych kobiet. Chociaż dostęp do wiedzy i najnowszych badań naukowych jest nieporównywalnie większy niż kilka lat temu, wciąż występują problemy z właściwym zakwalifikowaniem zgłaszanych przez pacjentkę objawów jako gruczolistość śródmaciczną. Endometrioza charakteryzuje się występowaniem komórek błony śluzowej macicy poza jej jamą. Komórki te, w swej budowie zbliżone są do komórek endometrium, posiadają aktywność wydzielniczą oraz prezentują wrażliwość na wszelkiego rodzaju zmiany hormonalne. Powyższe wskaźniki powodują, że w organizmie występuje przewlekły stan zapalny.

Najczęściej zgłaszanymi dolegliwościami przy endometriozie są:

bolesne i/lub nieregularne miesiączki,
ból w okolicy miednicy (utrzymujący się niezależnie od fazy cyklu),
ból brzucha, czasem promieniujący do krzyża i pleców,
ból przy oddawaniu moczu, krwiomocz i/lub uczucie parcia na pęcherz,
ból przy wypróżnianiu,
problemy układu pokarmowego (wzdęcia, zaparcia, biegunki),
„endo-belly” (wzdęty i bolący brzuch),
ból podczas współżycia,
problemy z zajściem w ciążę.

Objawy endometriozy zależą w dużej mierze od umiejscowienia komórek endometrium i stopnia zaawansowania choroby. Literatura przedmiotu wskazuje na jej trzy postaci: 1. endometriozę otrzewnową, 2. endometriozę przegrody odbytniczo-pochwowej, 3. torbieli endometrialnych jajnika. Każda postać gruczolistości śródmacicznej charakteryzuje się odmiennymi mechanizmami patofizjologicznymi.

Etiopatogeneza endometriozy wciąż nie jest do końca znana. Część badaczy zjawiska dopatruje się większej podatności na zachorowalność w mniejszej odporności na stres (wpływ czynników psychogennych), inni podkreślają rolę genetyki i dziedziczenia oraz zaburzeń w funkcjonowaniu układu odpornościowego (choroba autoimmunologiczna). Niektóre badania pokazują, że białko odpowiedzialne za wiązanie witaminy D może być jedną z przyczyn rozwoju endometriozy – obniżony poziom aktywnych form witaminy D₃ może sprzyjać nieprawidłowej budowie i/lub zaburzonemu funkcjonowaniu jajników i macicy. Częstsze diagnozowanie osób w młodym wieku prowadzić może do konkluzji, że istotną rolę w procesie występowania gruczolistości odgrywają estrogeny.

Wpływ endometriozy na życie seksualne i kondycję psychiczną osób z macicami

Liczne badania potwierdzają, że dolegliwości związane z przebiegiem choroby mają znaczny wpływ na codzienne funkcjonowanie i poczucie jakości życia osób jej doświadczających. Obszarem, który jest szczególnie narażony na obniżenie satysfakcji jest sfera seksualna. Dysfunkcje i zaburzenia seksualne dotykają niemal jedną trzecią zdiagnozowanych kobiet, podczas gdy bezobjawowy przebieg endometriozy deklaruje ¼-⅕ ankietowanych. Ból towarzyszący współżyciu towarzyszy około 60-80% pacjentek, które poddały się operacyjnym zabiegom i u 50-90% kobiet podejmujących leczenie farmakologiczne. Zaburzenia pożądania seksualnego deklaruje 45% ankietowanych (w porównaniu z 14% kobiet zdrowych). Wskazana jest kompleksowa diagnostyka pod kątem gruczolistości śródmacicznej u pacjentek, u których wykluczone zostały inne czynniki etiologiczne bólu przy stosunku penetracyjnym. Jedną z metod postępowania jest zalecenie zmniejszenia częstości kontaktów seksualnych do czasu uspokojenia objawów endometriozy, celem zapobieżenia rozwinięcia się wtórnych dolegliwości bólowych, tym razem o podłożu psychogennym.

Trudności z odpowiednią diagnozą, życie w przewlekłym bólu oraz decyzja o sposobie leczenia (farmakologiczne i/lub zabiegowe) mają przełożenie na większe niż przeciętne zmęczenie i obniżony nastrój. Ważne, by zadbać o swój dobrostan i równowagę psychiczną, w czym może pomóc wizyta u seksuologa czy psychoterapeuty.

Ból przy stosunku penetracyjnym bez zauważalnego obkurczenia sromu i pochwy, określany w Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych jako dyspareunia, a w klasyfikacji Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego DSM-V jako bolesność genitalno-miednicza lub zaburzenia penetracji, znacząco wpływa na relację partnerską i negatywne ocenianie samej siebie przez osobę chorą. Jedną z największych obaw związanych z diagnozą endometriozy jest wysokie ryzyko niepłodności u kobiet, które chciałyby posiadać biologiczne dzieci. Pomimo tego, że pomiędzy endometriozą a niepłodnością nie da się postawić znaku równości, to ważne jest, by do leczenia wdrażać znormalizowane postępowanie i zapewnić osobie chorej wysoki poziom opieki, zarówno medycznej jak i psychologicznej. Coraz częściej mówi się o stworzeniu jednolitych standardów działania, zakładających współpracę profesjonalistów zajmujących się stricte niepłodnością (jak chociażby wytyczne Amerykańskiego Towarzystwa Medycyny Reprodukcyjnej) ze specjalistami z dziedzin pokrewnych, pracujących na przykład z endometriozą czy mięśniakami macicy.

Dyspreunia może mieć wpływ na prezentowanie negatywnych postaw względem seksualności, a co za tym idzie na wzmożony lęk i unikanie kontaktów płciowych. Badania pokazują, że u osób z diagnozą gruczolistości śródmacicznej liczba podejmowanych stosunków i doświadczanych orgazmów jest mniejsza niż w grupie kobiet zdrowych. Lęk przed dolegliwościami bólowymi podczas seksu może powodować:

brak lub niewystarczającą lubrykację,
obniżenie podniecenia seksualnego,
wzmożone napięcie mięśni dna miednicy, powodujące trudności w penetracji, urazy mechaniczne i/lub brak satysfakcji seksualnej.

Powyższe symptomy w skrajnych przypadkach mogą prowadzić nawet do całkowitego wycofania się z życia seksualnego, spadku samooceny, obniżenia poczucia kobiecości oraz trudności w relacjach partnerskich. Decyzja kobiet o pozostawaniu aktywnymi seksualnie pomimo choroby jest tłumaczona w literaturze przedmiotu dwojako: 1. jest ona wynikiem dążenia do utrzymania obrazu „idealnej kobiety”; 2. podyktowana jest poczuciem winy względem partnera/partnerki. Uświadomienie sobie problemu, pozwoli na szybsze uzyskanie profesjonalnej pomocy psychologicznej/seksuologicznej/psychoterapeutycznej.

Zaburzenia i dysfunkcje seksualne w dużej mierze są powodowane przez zmiany endometrialne w okolicy więzadła odbytniczo-macicznego. Wzmożone dolegliwości bólowe są związane z manipulacją przy nieelastycznej bliźnie więzadła podczas seksu. Remedium na ten stan rzeczy jest niejednokrotnie zmiana pozycji seksualnej na bardziej komfortową.

Poprawę poczucia zadowolenia z życia i wyższą satysfakcję seksualną zgłaszają kobiety stosujące którąś (lub dwie) z metod leczenia. U kobiet starszych należy wnikliwie rozważyć formy leczenia (szczególnie w przypadku endometriozy okolic zwieraczy i odbytu), ponieważ po okresie menopauzy większość dolegliwości słabnie i następuje regresja choroby.

Leczenie endometriozy

W przypadku endometriozy niebagatelny wpływ na dobór metody leczenia ma umiejscowienie ognisk gruczolistości, stopień zaawansowania zmian, wiek osoby chorej oraz jej status reprodukcyjny. W pierwszej kolejność lekarze zazwyczaj proponują leczenie farmakologiczne (leki antykoncepcyjne, wkładki domaciczne) i terapię uroginekologiczną, dopiero po niesatysfakcjonujących wynikach (utrzymujące się dolegliwości bólowe) zalecane są zabiegi (np. laparoskopia czy laparotomia).

Coraz większą rzeszę zwolenników znajdują tzw. alternatywne metody leczenia, takie jak:

leczenie specjalistyczną dietą;
suplementacja witaminami oraz mikro- i makroelementami;
ziołolecznictwo;
akupunktura;
przezskórna stymulacja nerwów (transcutaneous electrical nerve stimulation – TENS)

Warto pamiętać, by stosowanie którejś z metod alternatywnych odbywało się w porozumieniu z lekarzem prowadzącym.

Najlepsze efekty przynosi kompleksowe podejście do tematu, to znaczy pozostawanie pod kontrolą lekarza (w kontekście wyboru metody leczenia), zmiana diety oraz zgłoszenie się do seksuologa. Podjęcie terapii seksuologicznej pozwoli na:

zaopiekowanie psychologicznej strony związanej z endometriozą (obniżenie nastroju, zmęczenie, trudności relacyjne),
poradzenie sobie z występującymi dysfunkcjami seksualnymi (dyspareunia, spadek ochoty na seks) ,
wypracowanie konstruktywnych sposobów radzenia sobie z trudnymi emocjami (pojawiającymi się na przykład przy długotrwałych staraniach się o zajście w ciążę).

Bibliografia:

Abramiuk, M., Hrynkiewicz, R., Bębnowska, D., Niedźwiedzka-Rystwej, P., Polak, G., Kotarski, J., Roliński, J., Grywalska E. (2021). CTLA-4 jako potencjalny czynnik prognostyczny endometriozy. Pobrano z: https://www.researchgate.net/publication/352414982_CTLA-4_jako_potencjalny_czynnik_prognostyczny_endometriozy
https://www.zikodlazdrowia.org/blog/kobiece-sprawy-endometrioza/?gclid=Cj0KCQjwqc6aBhC4ARIsAN06NmMM66936FYaLnx_idKDtRTMdBebqQXzewL1yfzH8MfSn51BEPJ1al0aAjaLEALw_wcB
Herian, M., Grzesiak, M. (2017). Rola witaminy D3 i jej receptora w żeńskim układzie rozrodczym. KOSMOS. Problemy nauk biologicznych. 66, 3, 389-399.
Jarząbek-Bielecka, G., Radomski, D., Mizgier, M., Wilczak, M., Durda, M., Kaczmarek, M., Pawlaczyk, M., Kędzia, W., Pisarska-Krawczyk, M. Dyspareunia i bolesne miesiączki u kobiet z endometriozą – obserwacje kliniczne dotyczące zastosowania dienogestu. CURR. GYNECOL. ONCOL. 2014, 12 (4), p. 271–277
Kołodziejczak, M., Sudoł-Szopińska, I., Siergiej, M. (2018). Endometrioza okolic odbytu i zwieraczy – epidemiologia, diagnostyka i leczenie. Nowa Medycyna. 25,4, 192-197.
Maksym, R., Skibińska, M. (2019). Diagnostyka niepłodności kobiecej w oparciu o międzynarodowe wytyczne Diagnostic evaluation of female infertility according to international guidelines. Życie i płodność. Ujęcie dyscyplinarne. 39, 30-43.
Radomski, D., Jarząbek, G., Pawlaczyk, M., Friebe, Z. (2006). Występowanie dyspareunii u kobiet z endometriozą. Seksuologia Polska. 4, 1, 13-15.
Sobstyl, M., Tkaczuk-Włach, J., Jakiel, G. (2010). Farmakologiczne leczenie endometriozy. Przegląd menopauzalny. 3, 194-197.
Sroślak, K., Ziętalewicz, U., Pyrcz, P. (2017) Wpływ endometriozy i metod jej leczenia na jakość życia i funkcjonowanie seksualne kobiet – przegląd najnowszych badań. Przegląd Seksuologiczny, 1 (49), 25-31.
Starowicz, M., Starowicz, Zb., Skrzypulec-Plinta, V. (2017). Seksuologia. Wydawnictwo PZWL.
Stolińska, H. (2021). Endometrioza. Leczenie dietą. Wydawnictwo Zwierciadło.

Aleksandra Lebiedzińska