Doświadczenie smutku poporodowego, depresji poporodowej i wypalenie macierzyńskie

Społeczeństwa od zawsze wpycha kobiety (i nie tylko) w sztywne ramy tego jakie powinny być, co mają robić, a czego absolutnie nie powinny, jak muszą się zachowywać, co mogą czuć a jakie emocje i myśli absolutnie nie mogą u nich występować kiedy są matkami. Określenie „matka polka” powstało w XIX wieku i symbolizuje tradycyjne, konserwatywne podejście do roli kobiety w społeczeństwie polskim (WSJP, 2009). Określenie to opisuje matkę pogodną, zaradną, nigdy nie zmęczoną, cieszącą się macierzyństwem. Ciąża w życiu kobiety jest przełomowym wydarzeniem, który wiąże się z szeregiem zmian które zachodzą zarówno w ciele, jak i w psychice oraz w jej bliższych bądź dalszych relacjach. Taka ilość zmian niewątpliwie może być stresująca i często negatywnie wpływać na psychikę młodej mamy. Przyszłe matki mogą w naturalny sposób doświadczać radości i szczęścia, ale także złego samopoczucia, strachu i niepokoju, niestabilności emocjonalnej oraz stresu wynikającego ze zmian fizycznych i życiowych. W przypadku ciąży trudno jest oddzielić stres psychiczny od stresu fizjologicznego ze względu na sprzężenie zwrotne, które zachodzi pomiędzy zmianami w poziomie ciała matki a odpowiadającymi im zmianami emocjonalnymi (Chanduszko-Salska i Kossakowska, 2018).

Smutek poporodowy

Smutek poporodowy to forma depresji, która może wystąpić u świeżo upieczonych matek w ciągu kilku tygodni po porodzie. Objawy smutku poporodowego obejmują przygnębienie, znużenie, utratę zainteresowania i radości, problemy ze snem, uczucia beznadziei, poczucie winy, silne lęki, problemy z koncentracją oraz nawet myśli samobójcze (APA, 2013). Zaburzenia nastroju związane z okresem poporodowym powstają w czasie, gdy kobieta musi przystosować się do nowych ról/sytuacji rodzinnych i społecznych, musi sprostać wymaganiom natychmiastowej i szybkiej opieki nad noworodkiem, stanąć przed koniecznością zmiany i przedefiniowania relacji z partnerami, członkami rodziny, przyjaciółmi (Dudek i in., 2002). Bardzo silnie łączy się to z poczuciem winy przez kobietę, że nie jest tak jak inne matki sprostać obowiązkom, które powinny być dla każdej kobiety naturalne i powszechne. Jednak z badań opublikowanych przez Polski Serwis Ministerstwa Zdrowia i Narodowego Funduszu Zdrowia wynika, że od 10 do 22 procent kobiet doświadcza depresji poporodowej, a połowa z nich nie udaje się do specjalisty. Pomimo danych pokazujących, że depresja i zaburzenia nastroju związane z urodzeniem dziecka dotykają wielu kobiet, to narzucana przez siebie oraz przez społeczeństwo presja bycia matką idealną –  co to właściwie znaczy? – przyczynia się do bagatelizowania objawów, porównywania się do innych, przez to często wymagania od siebie jeszcze więcej, co w rezultacie może mieć skutek odwrotny do zamierzonego.
Kobiety znajdują się pod ogromną presją społeczną, aby być dobrymi matkami. Często słyszą, jak ludzie mówią im, że macierzyństwo jest największym błogosławieństwem i że ich problemy i wahania nastroju są po prostu skutkiem działania hormonów i znikną, gdy urodzi się ich dziecko. Kiedy w mediach promowany jest idealny wizerunek młodej mamy, uśmiechniętej i w doskonałej kondycji po porodzie, trudno przyznać, że ty nie ze wszystkim dajesz radę.

Depresja poporodowa

Depresja poporodowa może pojawić się już w ciągu kilku dni po porodzie lub nawet w drugiej połowie pierwszego roku życia dziecka. Jednym z głównych czynników powstawania jest hormonalna zmiana, która następuje po porodzie. Poziom hormonów, takich jak progesteron i estrogen, nagminnie spada, co może wpływać na stan emocjonalny (Kossakowska-Petrycka i Walecka-Matyja, 2007). Dodatkowo, zmęczenie i brak snu po porodzie mogą prowadzić do złego samopoczucia i większej wrażliwości emocjonalnej. Innym czynnikiem może być także zmiana w stylu życia i obowiązkach po przyjściu na świat dziecka. Nowa rola matki, poczucie odpowiedzialności, zmiany w relacjach rodzinnych i społecznych mogą wpływać negatywnie na samopoczucie kobiety. Ponadto, czynniki psychologiczne, takie jak lęk o zdrowie dziecka, trudności w pielęgnacji noworodka, trudności z karmieniem piersią, poczucie niekompetencji jako matka, mogą przyczynić się do wzmocnienia objawów.

Depresja poporodowa wpływa destrukcyjnie na relacje kobiet z partnerami i rodziną. W skrajnych przypadkach może prowadzić do samobójstwa.

Badacze są zgodni w kwestii negatywnego wpływu nieleczonej bądź błędnie leczonej depresji poporodowej na rozwój społeczny, emocjonalny i poznawczy dziecka (Kossakowska-Petrycka, 2007).

Wypalenie macierzyńskie

W naszym społeczeństwie obraz macierzyństwa jest silnie wyidealizowany i nadal jest często postrzegany jako spełnieniem marzeń każdej kobiety, sens życia. A jeśli któraś uważa inaczej to mówi się jej, że jeszcze jej się zmieni, jak nie z wiekiem to po urodzeniu. Matka automatycznie powiązana jest z kobietą zdolną do bezgranicznych poświęceń, zawsze gotowej do ofiarnej opieki i wsparcia najbliższych. Ona nigdy nie popełnia błędów wychowawczych, a jej dzieci zawsze wyrastają na porządnych obywateli. Realia są jednak inne. To, że kobieta biologicznie zdolna jest do rozrodu nie oznacza, że automatycznie będzie spełniać się w roli matki i na odwrót. Coraz częściej słyszymy o kobietach, które świadomie rezygnują z opieki nad dziećmi, a także matekach, które doświadczają wypalenia zawodowego i żałują, że w ogóle zdecydowały się na posiadanie dzieci. Ich doświadczenia w różnym stopniu odpowiadają oczekiwanym przez społeczeństwo wzorcom zachowań, różnorodne są także ich doświadczenia osobiste, ilustrujące różne aspekty macierzyństwa.  Szczególnie w naukach społecznych zwraca się uwagę na występowanie syndromu wypalenia rodzicielskiego (Mikołajczyk i in., 2019), ambiwalencji rodzicielskiej (Sikorska 2019, 2020) czy żalu z powodu macierzyństwa (Donath 2017). Wypalenie macierzyńskie rozumiane jest jako utrata zdolności radzenia sobie w sprawowaniu funkcji rodzicielskich (Kurtek, 2010). Strach przed byciem postrzeganą jako „zła matka” towarzyszy kobietom na co dzień, a stres jest kluczowym czynnikiem, który może doprowadzić do wypalenia zawodowego (Kraczla, 2013; Lishchynskyy i Wojciechowska, 2011), a przecież macierzyństwo to praca na więcej niż pełen etat. Dlaczego ludzie dają sobie przyzwolenie na wolne od pracy i zdają sobie sprawę ryzyka przemęczenia fizycznego oraz psychicznego? Jednak matki nie dostają zezwolenia. Nie mówi się o tym na głos o przeciążeniu rodzicielstwem a jeśli już to kobieta bywa często krytykowana za swoje myśleniei. Problem ten pojawia się na różnych etapach i może dotyczyć zarówno kobiet po porodzie, jak i kobiet ze starszymi dziećmi.

Wypalenie zawodowe matki z pewnością dotyka wiele kobiet, jednak nie jest to kwestia, o której nie mówi się otwarcie. Według międzynarodowych badań przeprowadzonych przez Moiry Mikolajczak i Isabelle Roskam z Katolickiego Uniwersytetu w Lowanium w Belgii, w których przebadano rodziców z ponad 40 krajów pod kątem wypalenia rodzicielskiego Polska znajduje się na pierwszym miejscu. Ankietowani mieli do wypełnienia kwestionariusz, który zawierał w sobie rozpoznania wypalenia rodzicielskiego na płaszczyźnie wyczerpania emocjonalnego, poczucia kompromitacji, utraty przyjemności i dystansowania się emocjonalnego. Rodzice odpowiadali w oparciu o 7 stopniową skalę od „nigdy” (0 pkt), przez „kilka razy do roku” (1 pkt), „raz na miesiąc” – 2 pkt., „kilka razy w miesiącu” – 3 pkt, „raz na tydzień” – 4 pkt., „kilka razy w tygodniu” – 5 pkt, „codziennie” – 6 pkt. Średni poziom wypalenia rodzicielskiego był w Polsce najwyższy – prawie 40 pkt (39,4), co oznacza, że przeciętna polska matka i ojciec odczuwają każdy z 23 przejawów wypalenia rodzicielskiego średnio prawie raz w miesiącu (Pacewicz, 2021).

Wiele matek nie mówi, że są zmęczone lub że stają się coraz bardziej poirytowane, z obawy przed oceną ze strony otoczenia. Ze wszystkich stron słyszy, że powinna być uśmiechnięta, pełna energii i oddana rodzicielstwu. Wiele kobiet wpada w poczucie winny i myśli o sobie w negatywny sposób, bo nie są dobrymi matkami „jak inne”, jednak z danych statystycznych wynika, że bardzo dużo rodziców w Polsce i na świecie boryka się z problemami wypalenia rodzicielskiego na co dzień. Kobiety często  zapominają o tym, czego potrzebują, a nawet zapominają o odpoczynku. Prowadzi to bezpośrednio do zmęczenia fizycznego i  psychicznego.  Wypalenie macierzyńskie objawia się w następujący sposób: problemy ze snem, drażliwość i wybuchowość, przytłoczenie wieloma obowiązkami, utrata sił witalnych, mechaniczne wykonywanie codziennych czynności, brak radości, utrata satysfakcji z życia, zerwanie kontaktów towarzyskich (O matko Święta, Wszystko co musisz wiedzieć o wypaleniu macierzyńskim, 2022).

Depresja poporodowa i wypalenie macierzyńskie są poważnymi problemami, które mogą dotknąć wiele kobiet po urodzeniu dziecka. Kiedy zauważysz u siebie objawy, przede wszystkim należy pamiętać, że nie jesteś sama. Wypalenie rodzicielskie i depresja poporodowa są normalnymi następstwami natłoków obowiązków i zmian hormonalnych, przemęczenia i dostosowania się do innej nowej rzeczywistości. By zwalczyć następstwa przeładowania fizycznego i psychicznego przede wszystkim należy zadbać o siebie. Rola matki nie wypiera roli kobiety. Nie bagatelizuj swoich uczuć. Ważne jest zrozumienie, że depresja poporodowa i wypalenie macierzyńskie nie są czymś, czego można się wstydzić. To normalne reakcje na ogromne wyzwania i zmiany, jakie niesie ze sobą macierzyństwo. Akceptuj siebie i swoje uczucia. Znajdź wsparcie, nie izoluj się. Szukaj pomocy rodziny, przyjaciół, grup wsparcia dla matek, organizacji charytatywnych. Możesz również skorzystać z platform online, gdzie znajdziesz mamki w podobnej sytuacji, z którymi możesz podzielić się swoimi przeżyciami. Dbaj o siebie, badania potwierdzają, że homeostaza organizmu ma ogromy wpływ na zdrowie psychiczne (Fidler, 2018; Dąbrowska-Bernstein i in., n.d.) . Skup się na zachowaniu zdrowego stylu życia. Regularnie ćwicz, jedz zdrowe posiłki, wypróbuj techniki oddechowe i relaksacyjne. Utrzymuj regularny sen (na ile to możliwe) i próbuj odpoczywać, gdy tylko masz taką możliwość. Nie wahaj się prosić innych o pomoc, abyś mogła mieć więcej czasu na regenerację i sił na opiekę nad sobą oraz swoim dzieckiem. Ważne jest, aby zwrócić uwagę na swoje samopoczucie i być szczerym zarówno wobec siebie, jak i innych. Jeśli odczuwasz, że depresja poporodowa lub wypalenie macierzyńskie negatywnie wpływają na twoje zdrowie psychiczne i/lub fizyczne, warto zwrócić się do specjalisty, takiego jak psycholog. Psycholog może dać wsparcie emocjonalne, pomoc w rozwoju umiejętności radzenia sobie z nową sytuacją i znormalizować to jak się czujesz (APA, 2022).

autorka: Izabela Woroniecka

Chcesz umówić wizytę?

Telefon: 728 856 552

e-mail: kontakt@spps.pl

Rekomendowani specjaliści:

• Agata Pypłacz – Psycholog, Psychoonkolog, Specjalistka psychologicznej opieki okołoprenatalnej, Psychoterapeutka systemowo-ericksonowski w trakcie szkolenia
  
• Mileną Ciesielska-Skuza – Psychiatra
  

Bibliografia:

American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (5th ed.). Washington, DC: American Psychiatric Publishing.

American Psychological Association., (2022). Postpartum depression: Causes, symptoms, risk factors, and treatment optionshttps://www.apa.org/topics/postpartum-depression

Chanduszko-Salska, J., & Kossakowska, K. (2018). Stres a objawy depresji i sposoby radzenia sobie u kobiet z niepłodnością i kobiet w ciąży wysokiego ryzyka. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Psychologica, (22), 73-96.

Dąbrowska-Bernstein, B., Moskalik, M., & Wydro, D., (n.d.). Adaptogeny korygujące reakcję organizmu na stres i zaburzenia homeostazy-pomocą w prewencji chorób cywilizacyjnych.

Donath O. (2017), Żałując macierzyństwa, przeł. E. Filipow, Wydawnictwo Kobiece, Białystok

Fiedler, G. A. (2018). Skutki społeczne antropopresji. Rocznik Lubuski, 44(2a), 209-223.

Kossakowska-Petrycka, K., & Walęcka-Matyja, K. (2007). Depresyjne zaburzenia nastroju u kobiet po narodzinach dziecka.

Kraczla, M. (2013). Wypalenie zawodowe jako efekt długotrwałego stresu. Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Humanitas Zarządzanie, 14(2), 69-81.

KURTEK, P (2010). Wybrane aspekty wypalenia rodzicielskiego matek nastolatków z zespołem Downa. Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy Jana Kochanowskiego w Kielcach Wydział Pedagogiczny i Artystyczny Zak³ad Wychowania Integralnego i Rewalidacji

Mikolajczak M., Gross J.J., Roskam I. (2019), Parental Burnout: What Is It, and Why Does It Matter?, „Clinical Psychological Science”, nr 7(6), s. 1319–1329, https://doi. org/10.1177/2167702619858430

Pacewicz, P. (2023, December 19). Wypalenie Rodzicielskie w Polsce Jest Największe na świecie. Cierpimy Jak Nikt Inny. OKO.press. https://oko.press/wypalenie-rodzicielskie-w-polsce-jest-najwieksze-na-swiecie-cierpimy-jak-nikt-inny

Dawidziuk, K., Lishchynskyy, Y., Wojciechowska, M., Kopański, Z., Marczewska, S., & Uracz, W. (2011). Stres jako źródło wypalenia zawodowego. Journal of Public Health, Nursing and Medical Rescue, (4).

Sikorska M. (2019), Praktyki rodzinne i rodzicielskie we współczesnej Polsce – rekonstrukcja codzienności, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.

 Sikorska M. (2020), Ambiwalencja socjologiczna jako kategoria użyteczna w badaniach życia rodzinnego, „Studia Socjologiczne”, nr 3(238), s. 107–133.

Wsjppan. (n.d.). Matka polka – Wielki Słownik języka polskiego pan. wsjp.pl. https://wsjp.pl/haslo/podglad/2686/matka-polka

Wypalenie Macierzyńskie. O Matko Święta! (2022, May 2). https://omatkoswieta.pl/wypalenie-macierzynskie/